Trẻ sơ sinh bị vàng da là một tình trạng phổ biến, đặc biệt là ở trẻ sinh non (sinh trước 37 tuần tuổi). Hiện tượng này thường biến mất sau 1 đến 2 tuần sau sinh nhưng có trường hợp một số trẻ bệnh vàng da có thể là báo hiệu của một bệnh lý nào đó. Vậy trẻ sơ sinh bị vàng da có nguy hiểm không?. Dưới đây là nguyên nhân, cách nhận biết vàng ở trẻ sơ sinh

Vàng da là gì?

Trẻ sơ sinh vàng da bệnh lý có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm về gan. Chính vì vậy, việc nhận biết vàng ở trẻ sơ sinh sinh lý khác gì so với vàng da bệnh lý là điều vô cùng quan trọng.

Đa số trẻ sơ sinh bị vàng da thường tự khỏi mà không cần điều trị. Tuy nhiên, ở một số trẻ sơ sinh 1 tháng tuổi chưa hết vàng da. Bệnh vàng da có thể là báo hiệu của một bệnh lý nào đó.

Trẻ sơ sinh vàng da

Vàng da là hiện tượng hồng cầu bị vỡ, chức năng chuyển hóa bilirubin của gan chưa đến độ hoàn thiện. Trẻ sơ sinh có 2 dạng vàng da là: sinh lý và bệnh lý. Vàng da sinh lý thường sẽ biến mất sau một thời gian ngắn. Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh có thể gây biến chứng rất nguy hiểm do trẻ có thể bị hôn mê, co giật, vàng da nhân não, có thể khiến trẻ tử vong hoặc để lại di chứng chậm phát triển. Vì vậy phụ huynh nên nhận biết được một số dấu hiệu để phân biệt vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý.

Phân biệt vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý

Vàng da sinh lý

– Vàng da sinh lý: khi trẻ được 1-7 ngày tuổi sẽ xuất hiện dấu hiệu vàng da. Tuy nhiên nếu trẻ vẫn ăn ngủ bình thường và hiện tượng này sẽ tự hết mà không cần điều trị. Vàng da sinh lý xuất hiện sau 24 giờ tuổi và thường biến mất trong vòng 1 tuần với trẻ đủ tháng và 2 tuần với trẻ non tháng.

Vàng da sinh lý nhẹ chỉ vàng da đơn thuần vàng da vùng mặt, cổ, bụng phía trên rốn, ngực không kèm theo các triệu chứng bất thường khác. Nồng độ Bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng và không quá 14mg% ở trẻ thiếu tháng. Mức độ vàng da không kèm theo các triệu chứng bất thường khác như gan lách to, thiếu máu, bỏ bú, lừ đừ,… Ngoài ra, nước tiểu của trẻ sơ sinh sinh thường không màu và phân nhạt màu.Tốc độ tăng Bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ.

Hồng cầu bị vỡ để thay thế hồng cầu trưởng thành. Chức năng gan của bé chưa hoàn thiện, không thể lọc thải hết Bilirubin ra khỏi máu nên lượng Bilirubin tích tụ trong cơ thể. Khi lượng Bilirubin này tích tụ vượt quá mức sẽ gây vàng da ở vùng cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn, vàng da sinh lý ở mức độ nhẹ. . Khi trẻ được khoảng 2 tuần tuổi, gan đã phát triển đầy đủ hơn và đủ sức xử lý Bilirubin hiện tượng trẻ sơ sinh bị vàng da sẽ hết nên bệnh vàng da sẽ tự khỏi mà không gây ra bất kỳ nguy hiểm nào

Vàng da bệnh lý

Theo dược sĩ Cao đẳng y khoa Phạm Ngọc Thạch cho biết, vàng da bệnh lý thường gặp ở trẻ sinh non. Trong một số trường hợp trẻ bị vàng da từ đầu đến chân ngay khi lọt lòng. Nếu không được điều trị trẻ sẽ bị nhiễm độc thần kinh, co giật, hôn mê, thậm chí tử vong.

Biểu hiện của vàng da bệnh lý vàng da đậm xuất hiện sớm không hết vàng sau 1 tuần, mức độ vàng toàn thân, lòng bàn tay, bàn chân, kết mạc mắt. Đồng thời có sự xuất hiện của các triệu chứng bất thường khác như bỏ bú, co giật, trẻ lừ đừ. Xét nghiệm Bilirubin trong máu tăng hơn bình thường. Nếu không điều trị vàng da sơ sinh bệnh lý kịp thời có thể xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh do Bilirubin hoặc bị hại não suốt đời.

Nguyên nhân dẫn đến trẻ sơ sinh bị vàng da bệnh lý là do bất đồng nhóm máu mẹ con (ABO, Rh), trẻ bị bệnh gan mật bẩm sinh (teo hoặc giãn đường dẫn mật), bệnh lý tan máu (thiếu men G6PD, hồng cầu hình liềm, xuất huyết dưới da, chậm đi phân su, bị nhiễm virus bào thai.

Các triệu chứng của bệnh vàng da bệnh lý thì sẽ xuất hiện sớm các mẹ có thể nhận biết được bệnh thông qua các triệu chứng điển hình như:

• Vàng da toàn thân, lòng bàn tay, bàn chân. Mức độ da vàng đậm hơn bình thường.
• Niêm mạc mắt cũng bị vàng da.
• Vàng da lâu khỏi hơn, có thể kéo dài hơn 1 tuần đối với trẻ sinh đủ tháng và 2 tuần với trẻ sinh non.
• Lượng Bilirubin trong máu tăng vượt quá mức bình thường.
• Xuất hiện thêm các triệu chứng bất thường như: bỏ bú sốt, co giật, hoặc ngủ li bì

Trường hợp trẻ sơ sinh dễ mắc bệnh vàng da 

Trẻ sinh thiếu tháng

Những trẻ sinh thiếu tháng khi chưa đủ 37 tuần tuổi có nguy cơ cao mắc bệnh vàng da sinh lý hơn những trẻ sinh đủ tháng. Vì trẻ sinh thiếu tháng gan chưa phát triển hoàn toàn nên nên không có khả năng xử lý và loại bỏ bilirubin.

Dị ứng sữa mẹ

Trong sữa mẹ có quá nhiều vitamin A hoặc trẻ bị dị ứng sữa mẹ cũng dẫn tới trẻ bị vàng da bệnh lý.

Dấu hiệu cần đưa trẻ đi khám

Khi trẻ bị vàng da xuất hiện một trong số các dấu hiệu sau thì cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế khám và điều trị vàng da kịp thời.

• Vàng da xuất hiện sớm trước 48 giờ sau sinh.
• Vàng da kéo dài trên 1 tuần đối với trẻ đủ tháng, trên 2 tuần với trẻ thiếu tháng.
• Vàng toàn thân, vàng cả lòng bàn tay và lòng bàn chân.
• Trẻ kèm các dấu hiệu bất thường khác như bú ít, co giật, sốt
• Cần quan sát màu da toàn thân của trẻ ở nơi sáng. Hiện tượng vàng da rất dễ nhận biết bằng mắt thường ở nơi có đủ ánh sáng. Trong trường hợp khó nhận biết nên ấn nhẹ ngón tay cái lên da trẻ trong vài giây, sau đó buông ra nơi ấn ngón tay sẽ có màu vàng rõ rệt.
• Khi trẻ có biểu hiện vàng da bệnh lý, cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ để kiểm tra.

Biến chứng nguy hiểm khi trẻ bị vàng da

Không nên coi thường hiện tượng trẻ sơ sinh bị vàng da. Bởi vì em bé sơ sinh bị vàng da có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm sau:

• Vàng da nhân: Khi nồng độ bilirubin trong máu quá cao khiến gan không kịp đào thải thì có nguy cơ cao sẽ thấm vào não. Các chuyên gia cho biết bilirubin rất hại đối với tế bào của bộ não. Tình trạng này có thể khiến não rơi vào tổn thương và không thể phục hồi.  Đây là tình trạng vô cùng độc hại đối với tế bào não.
• Bại não cấp tính: trẻ bị vàng da thường kèm theo những biểu hiện như sốt cao, ngủ li bì, khóc nhiều, bỏ bú, không tập trung.
• Trẻ bị vàng da bệnh lý có các biểu hiện như: trẻ ngủ li bì, bỏ bú, sốt cao. Khi trẻ sơ sinh bị vàng da, các mẹ có thể nhận biết bằng mắt thường.
• Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Việc xác định sớm trẻ bị vàng da bệnh lý để điều trị trước 7 ngày sau sinh là rất quan trọng. Cha mẹ không nên chủ quan khi con trẻ có hiện tượng vàng da sau khi sinh. Do đó, cha mẹ nên quan sát da của con mỗi ngày kịp thời phát hiện nhằm ngăn ngừa nguy cơ tổn thương não.

Cách phòng ngừa bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Một số cách phòng ngừa bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh ba mẹ có thể tham khảo:

Đối với những trẻ bị vàng da sinh lý mức độ nhẹ chỉ cần điều trị tại nhà bằng cách phơi nắng. Mỗi sáng vào khoảng 7 – 7 giờ 30 phút, các mẹ chỉ cần đặt bé ở gần cửa sổ có nhiều ánh nắng mặt trời giúp bé nhanh hết vàng da mà còn hỗ trợ tổng hợp vitamin D chống còi xương. Việc phơi nắng là cách giảm vàng sinh lý mức độ nhẹ ở trẻ sơ sinh. Sau khoảng 1 – 2 tuần thì hiện tượng vàng da sinh lý sẽ tự khỏi. Phòng của trẻ cần có đủ ánh sáng để dễ dàng theo dõi màu sắc da của trẻ.

Một số cách phòng ngừa bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Cho trẻ tắm nắng để hấp thụ vitamin D cần đúng cách, tránh gây hại cho mắt bé. Trong ánh nắng mặt trời có tia UVB rất độc cho da, đặc biệt là làn da mỏng manh của trẻ nhỏ. Tia cực tím loại B còn gây ra các bệnh về mắt cho trẻ như đục thủy tinh thể. Da của trẻ có thể bị phỏng, nhăn nheo và có nguy cơ ung thư.

Cho trẻ bú sữa non ngay sau sinh và giữ ấm trẻ để giúp trẻ không bị hạ thân nhiệt ngay sau sinh.

Cho đến nay, vàng da sơ sinh được điều trị bởi ba phương pháp chính, đó là:

Cung cấp đầy đủ nước qua cho bú hoặc truyền dịch, một số loại thuốc để gia tăng tốc độ chuyển hoá bilirubin gián tiếp.

 Chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da sơ sinh hiệu quả nhất với đỉnh hấp thụ của Bilirubine (ánh sáng màu xanh dương). Sử dụng ánh sáng có bước sóng từ 400-500nm, cực điểm 450-460nm xuyên qua da để biến đổi các phân tử Bilirubin gián tiếp

Năng lượng ánh không độc và sẽ được đào thải qua gan (qua mật) và thận (qua nước tiểu).
Thay máu khi bé có Bilirubin trong máu tăng cao.

Trẻ sơ sinh bị vàng da có thể gặp các biến chứng nguy hiểm, bố mẹ không nên theo dõi chặt chẽ để tránh bị nhầm lẫn giữa vàng da bệnh lý và vàng da sinh lý.